نقش دعا در زندگی
امروز در ادامه آن مطلبی که چند روز پیش براتون گذاشتم
[مطلبی پیرامون دعا] در ادامه به اهمیت و جایگاه دعا در زندگی
از دیدگاه مستشرقین، و همچنین از دیدگاه آیات و روایات میپردازم.
البته این مقاله زیاد است اما به بخشی از مقاله اشاره میکنیم.
دعا درخواست از خداوند سبحان و ايجاد ارتباط با اوست. دردعا انسان با خدا راز و نياز کرده و از او درخواست کمک و مساعدت براي کسب فيض و سعادتمندي مي کند.
تعريف دعا:
دعا درخواست حاجت از خداوند براي خود و يا ديگري است. حافظ مي گويد:
حافظ مراد مي طلبد از دعا يا رب دعاي خسته دلان مستجاب کن.
دکتر آلکسيس کارل، مي گويد:«نيايش اصولا کشش روح به سوي کانون غيرمادي جهان است. به طور معمول، نيايش عبارت است از تضرع و ناله مضطربانه و طلب ياري و استعانت، و گاهي يک حالت کشف و شهود روشن و آرام دروني ومستمر و دورتر از اقليم همه محسوسات است. به عبارت ديگر مي توان گفت که نيايش پرواز روح به سوي خداست و يا حالت پرستش عاشقانه اي نسبت به آن مبدائي است که معجزه حيات از او سر زده است و بالاخره نيايش، نمودار کوشش انسان است براي ارتباط با آن وجود نامرئي، آفريدگار همه هستي.» (1)
اهميت دعا:
از جمله عوامل مؤثر در تهذيب نفس، صفاي باطن و رسيدن به کمال و قرب حق، دعا و نيايش به درگاه خداي سبحان است. دعا و نيايش، پيوند انسان را با خداي يکتا، برقرار نموده و موجب پرواز روح به سوي ملکوت و فضاي معطر معنوي و عرفاني مي شود. لذا در فرهنگ اسلامي، از جايگاه و منزلت خاصي برخوردار و مورد تأکيد و سفارش قرارگرفته است خداي سبحان مي فرمايد:«قل ما يعبؤا بکم ربي لو لا دعاؤکم»؛ (فرقان 77) «بگو اگر دعاي شما نباشد، پروردگارم هيچ اعتنايي به شما نمي کند.» مفهوم آيه، اين است که اگر خداوند به شما عنايت و توجه داشته است به خاطر دعاهاي شما بوده است نه چيز ديگر، و در آيه ديگري مي فرمايد:« و قال ربکم ادعوني استجب لکم ان الذين يستکبرون عن عبادتي سيد خلون جهنم داخرين» (غافر60) «پروردگارتان گفت:بخوانيد مرا تا شما را پاسخ دهم، آن هايي که از پرستش من، سرکشي مي کنند، زود است که با خواري به جهنم در آيند.»
پيامبر خاتم (ص) مي فرمايد:«دعا سلاح مؤمن، ستون دين و نور آسمان ها و زمين است.» (2) درجاي ديگر مي فرمايد:«برترين عبادت ها، دعاست، هرگاه خداوند به بنده اي، اذن ]و توفيق[ دعا دهد، دررحمت را به روي او بگشايد. بي گمان هيچ کس با دعا کردن، هلاک نمي شود.» (3) امام علي (ع) در وصيتي به امام حسن(ع) مي فرمايد:«بدان که کسي که ملکوت و خزائن دنيا و آخرت در دست اوست، به تو اجازه داده است تا او را بخواني و اجابت دعاي تو را ضمانت کرده است و به تو فرمان داده است که از او بخواهي تا به تو عطا کند و او مهربان و بخشنده است، ميان تو و خودش، حجابي ننهاده و تو را به آوردن واسطه و ميانجي، وادار نکرده است... سپس کليد خزائن و گنجينه هايش را که همان دعا و خواستن از اوست، دراختيار تو نهاده است پس هرگاه تو بخواهي، با دعا کردن، در همان گنجينه هاي او را مي گشايي. (4)
امام باقر(ع) در اين باره اين که: بهترين عمل چيست؟ مي فرمايد:«چيزي نزد خدا افضل از اين نيست که از او تقاضا کنند و از آنچه نزد اوست. بخواهند، و هيچ کس مبغوض تر و منفورتر، نزد خداوند از کساني که از عبادت او، تکبر ورزند و از مواهب او، تقاضا نمي کنند، نيست.»(5)
امام راحل (ره) پيرامون اهميت دعا مي فرمايد:«همه خيرات و برکات از همان دعا خوان هاست حتي آن ها که به طور ضعيف دعا مي خوانند و ذکر الله مي گويند به همان اندازه که طوطي وار در آن ها تاثير کرده بهتر از آنهايي هستند که ترک دعا کرده اند. نماز خوان و لو اين که مرتبه نازله اي داشته باشد از نماز نخوان، بهتر است، آري همين دعا خوان ها و همين کساني که به ظواهر اسلام، عمل مي کنند. يا پرونده جنايت ندارند يا پرونده جنايتشان، نسبت به ديگران کمتر است، همين دعا خوان ها در نظم اين عالم دخالت دارند، دعا را نبايد از بين اين جمعيت، بيرون برد جوان هاي ما را نبايد از دعا منصرف کرد.(6)
آثار دعا و نيايش:
دعا و نيايش درزندگي و سرنوشت انسان، آثار ارزشمندي داشته و در معارف ديني، به خصوص عرفان اسلامي از اهميت ويژه برخوردار است؛ تا بدان جا که عرفا آن را يکي از ابواب کشف و شهود حقايق، براي اولياي الهي دانسته اند. ميرزا جواد ملکي تبريزي مي گويد: «بيشتر مردم، قدر نعمت مناجات را نمي دانند مناجات، شامل معارف بالايي است که جز اهلش که همان اولياي خدا هستند و از طريق کشف و شهود به آن رسيده اند کسي از آن آگاهي ندارد و رسيدن به اين معارف از راه مکاشفه، از بهترين نعمت هاي آخرت است که قابل مقايسه با هيچکدام از نعمت هاي دنيا نيست.»7 لذا با توجه به آيات و روايات، به چند مورد از آثار دعا و مناجات اشاره مي شود:
1) آشنايي با معارف الهي
اولين اثر ارزشمند دعا و نيايش، آشنايي با معارف اسلامي است، ائمه معصوم در آداب دعا و نيايش به ما آموزش داده اند که هنگام دعا، ابتداء اسماء و صفات الهي، قدرت و عظمت او را يادآور شده و بر محمد(ص) و آل محمد(ع) درود بفرستيد و بر ضعف، ناتواني، گناه و کوتاهي خود در رعايت احکام الهي، اعتراف نماييد، آنگاه حاجات خود را از پروردگار جهان بخواهيد «السؤال بعد المدح فامدحوا الله ثم سلوا الحوائج.»8 يادآوري اسماء صفات و قدرت الهي، و اعتراف به عجز و ناتواني خود، بهترين درس و منبع براي شناخت خداي سبحان و آشنايي با معارف اسلامي است. امام صادق(ع) در بيان آيه: فليستجيبوا لي و ليؤمنوا بي»؛ مي فرمايد: «مردم بدانند که خداوند قادر است هر آنچه را بخواهند به آنان خواهد داد.»9
در سوره انفال مي خوانيم: «انما المؤمنون الذين اذا ذکرالله وجلت قلوبهم و اذا تليت عليهم آياته زادتهم ايمانا...» (انفال2) «مؤمنان، کساني هستند که هرگاه نام خدا برده شود، دل هايشان، ترسان مي گردد و هنگامي که آيات او بر آن ها خوانده مي شود، ايمانشان، افزون تر مي گردد.» بنابراين اولين اثر دعا و مناجات با خداي سبحان، شناخت قدرت و عظمت پروردگار، آشنايي با معارف اسلامي و استحکام پايه هاي ايماني و اعتقادي انسان، خواهد بود.
2) آرامش دروني
هر انساني در زندگي، دچار گرفتاري و مشکلاتي شده اضطراب و نگراني برايش دست مي دهد و در برخي موارد، نجات و رهايي از آن، خارج از توان انسان است به عبارتي، وارد آمدن فشارهاي فراتر از توانمندي آدمي، باعث اضطراب مي شود که تحمل آن در دراز مدت از توان انسان خارج است لذا بهترين راه براي نجات از اضطراب و نگراني، دعا و نيايش با خداي سبحان است؛ چرا که دعا، برقراري ارتباط انسان با خداست، خدايي که بر هر کاري توانا بوده و از رگ گردن به بنده اش نزديک است: نحن أقرب اليه من حبل الوريد. (ق16) «و اگر انسان چيزي از او بخواهد به او خواهد داد: اذا سالک عبادي عني فاني قريب اجيب دعوه الداع» (بقره 186) ارتباط با خدايي که بر هر امري قدرت دارد، انسان را اميدوار مي نمايد. لذا در حديثي مي خوانيم: «دعا کليد رحمت و نور و چراغي در تاريکي است.»10
انسان به واسطه دعا و توجه به خدا، شايستگي بيشتري براي درک فيض خداوند پيدا مي کند و در نتيجه تکيه گاهي براي برطرف کردن ناراحتي هاي خود پيدا مي کند بنابراين دعا چراغ اميد را در دل انسان روشن مي نمايد، جامعه و مردمي که دعا و نيايش را فراموش کنند، با عکس العمل هاي نامطلوب رواني و اجتماعي، مواجه خواهند شد و به تعبير يکي از روانشناسان: «فقدان نيايش در ميان ملتي، برابر با سقوط آن ملت است، اجتماعي که احتياج به نيايش را در خود کشته است معمولا از فساد و زوال، مصون نخواهد بود، البته نبايد اين مطلب را فراموش کرد که تنها صبح نيايش کردن و بقيه روز را همچون يک وحشي به سربردن بيهوده است بايد نيايش را پيوسته انجام داد و در همه حال با توجه بود تا اثر عميق خود را در انسان از دست ندهد .
نيايش در همين حال که آرامش را پديد مي آورد، در فعاليت هاي مغزي انسان يک نوع شکفتگي و انبساط باطني و گاهي روح قهرماني و دلاوري را تحريک مي کند، نيايش خصائص خويش را با علامات بسيار مشخص و منحصر به فردي نشان مي دهد صفاي نگاه، متانت رفتار، انبساط و شادي دروني، چهره پر از يقين، استعداد هدايت، و نيز استقبال از حوادث، اينهاست که از وجود يک گنجينه پنهان در عمق جسم و روح ما حکايت مي کند.»11
بنابراين؛ دعا به انسان اعتماد به نفس داده و از يأس و نااميدي بازداشته و به تلاش و کوشش بيشتر دعوت مي نمايد، و او را از نگراني، خارج و آرامش را به او هديه مي کند. لذا دعا هنگام حوادث سخت و طاقت فرسا به انسان قدرت، نيرو و اميدواري و آرامش مي بخشد و از نظر رواني، اثر غيرقابل انکاري دارد.
برای مطالعه بیشتر به
مراجعه فرمایید.
مجله ی شخصی مهدی ضیایی فر.